اصلاح نظام اداری در دولت؛ از ابلاغ بخشنامه تا سنجش عملکرد
سازمانهای دولتی در ایران، بیشتر از ۶۰ درصد سازوکارهای اقتصادی جامعه را در بر میگیرند و اصلاح نظام اداری دولت بهمنظور بهبود عملکرد را میتوان عظیمترین پروژۀ اقتصادی کشور دانست.
سنجش مشکلات موجود و اتخاذ رویکردهایی برای بهبود آنها، هرساله از جمله وظایف مهم دولت محسوب میشود؛ در این مقاله سعی خواهیم کرد بهطور خلاصه و با اشاره به بخشنامۀ میز خدمت و جشنوارۀ شهید رجایی، فرآیند اصلاح نظام اداری در دولت را مورد بررسی قرار دهیم.
اولین سوالی که با آن مواجهیم این است که چرا دولت باید نظام اداری را اصلاح کند و هدف دولت از این اصلاح چیست؟
پاسخ این است که در نظام حکمرانی ایران، در حال حاضر قوۀ مجریه(دولت) مسئول اجرای مصوبات تصویبشده توسط قوۀ مقننه است و اصلاح نظام اداری یکی از وظایفی است که به دولت محول شده است.
همچنین بر اساس برنامۀ جامع اصلاح نظام اداری (۱۳۹۹-۱۳۹۷) باید بگوئیم که هدف دولت از این اصلاح این است که:
۱-دولت به دولتی کارآ و اثربخش تبدیل شود.
۲-دولت متعهد به آرمانها و متکی به اعتماد مردم (بهعنوان یک سرمایۀ اجتماعی) باشد.
۳-دولتی چابک، انعطافپذیر و پیشران توسعه پدید بیاید.
اما با اتخاذ چه راهبردهایی دولت قرار است به این اهداف اصلاحی برای نظام اداری دست پیدا کند؟
۹ راهبردی که در سند برنامۀ جامع اصلاح نظام اداری ۹۹-۹۷ به آنها اشاره شده است، راهبردهای زیر هستد:
- چابکسازی دولت
- متناسب و منطقی سازی حجم و اندازۀ دولت
- تمرکز بر ارتقاء کیفیت واحدهای ستادی و کارآمدی نظام اداری
- توسعۀ دولت الکترونیک و بهرهگیری از فناوریهای نوین
- توجه خواص به توانمندسازی کارکنان و ارتقاء کیفی مدیران دولت
- ادارۀ واحدهای عملیاتی(مجری) در فضای رقابتی (اقتصادیتر کردن خدمات دولت)
- صیانت از حقوق شهروندان در نظام اداری
- ارتقاء شفافیت، پاسخگویی و سلامت نظام اداری و مقابلۀ موثر با فساد
- ارتقاء بهروهوری سازمانی و بهرهوری نیروی انسانی
این راهبردها در قالب برنامههایی به سازمان اداری و استخدامی کشور ابلاغ میشود؛ همچنین تمامی وزارتخانهها، سازمانها، مؤسسات، شرکتها و نهادهای عمومی غیردولتی و استانداریها نیز مورد خطاب این ابلاغیه هستند و این ابلاغیه برای آنها لازمالاجرا خواهد بود.
در ابلاغیۀ مذکور که در سال ۱۳۹۷ تصویب شده است ۱۰ برنامه بهشرح زیر وجود دارد:
برنامۀ اول: مهندسی نقش و ساختار دولت
پیامدها و دستاوردها:
- کاهش هزینههای دولت و ارتقاء کیفیت خدمات
- سرعتبخشیدن به انجام خدمات و تسهیل دسترسی مردم به خدمات
- تسریع و تسهیل در تصمیمسازی و تصمیمگیری
- توسعۀ مشارکت مردم و بخش غیردولتی در تولید و ارائۀ خدمات
- کاستن از تصدیها و مداخلات دولت و تقویت نقش ستادی و اعمال حاکمیت آن
- تمرکززدایی از ادارۀ امور و تقویت نقش و اختیارات مدیریتهای استانی و منطقهای
- نقشپذیری تمامی عوامل توسعه
برنامۀ دوم: توسعۀ دولت الکترونیک و هوشمندسازی اداری
پیامدها و دستاوردها:
- ارتقاء کیفیت در ارائۀ خدمات
- افزایش سرعت و تسهیل در دسترسی به خدمات
- ارتقاء سطح رضایتمندی مردم از دولت
- چابکسازی و کوچکسازی دولت
- مقرراتزدایی و بهبود شاخص فضای کسبوکار
- کاهش فساد اداری، ارتقاء شفافیت و کسب اعتماد عمومی
- کاهش هزینههای دولت و مردم
برنامۀ سوم: خدمات عمومی در فضای رقابتی
پیامدها و دستاوردها:
- ارتقاء کیفیت خدمات و افزایش سطح رضایتمندی مردم
- کاهش هزینههای تمامشدۀ خدمات دولتی
- افزایش میزان بهرهوری در تولید و ارائۀ خدمات دولتی
- افزایش میزان پاسخگویی مدیران دولتی در ارائۀ خدمات به مردم
- افزای اعتماد عمومی مردم به دستگاههای اجرایی
برنامۀ چهارم: مدیریت سرمایۀ انسانی
پیامدها و دستاوردها:
- تسهیل جذب و نگهداشت نیروهای متخصص در ستاد دولت
- بهبود کیفیت عملکرد و ارتقاء بهرهوری نیروی انسانی در بخش دولتی
- ارتقاء همدلی و همراهی کارمندان با برنامههای دولت
- تربیت مدیران کارآ و توانمند برای آینده و توسعۀ مشارکت زنان و جوانان در مدیریت
- ارتقاء کیفیت مدیریت دستگاههای اجرایی
- متناسبسازی حجم نیروی انسانی دولت و افزایش چابکی دستگاههای اجرایی
- کاهش هزینههای جاری
برنامۀ پنجم: بهبود در نظامها و فناوریهای مدیریتی
پیامدها و دستاوردها:
- بهبود نظامهای مدیریت و تصمیمگیری
- ارتقاء کارآمدی و اثربخشی دولت
- بهبود شاخص حکمروایی در چارچوب قوانین و ارزشها
- ایجاد زیرساختهای بهبود ارائۀ خدمات به مردم
- ایجاد زمینۀ ارتقاء رفاه نسبی آحاد جامعه
- افزایش و ارتقاء مشارکت تمامی فعالان توسعۀ کشور در نظام اداری
برنامۀ ششم: توسعۀ فرهنگ سازمانی
پیامدها و دستاوردها:
- ارتقاء کارایی کارکنان و اثربخشی سازمانهای دولتی
- بهبود تعامل کارکنان با مردم و ارتقاء سطح رضایتمندی مردم از عملکرد سازمانهای دولتی
- ایجاد رضایت شغلی و ارتقاء سطح فرهنگ سازمانی در دستگاههای اجرایی
- هویتبخشی به کارمندان بخش دولتی متناسب با فرهنگ سازمانی این بخش
- ارتقاء وجدان کاری مدیران و کارکنان و بهبود نظم و انظباط اداری و مالی در دستگاههای اجرایی
- تقویت کنترلهای داخلی در جهت اهداف سازمانی
برنامۀ هفتم: صیانت از حقوق شهروندان(مردم) در نظام اداری
پیامدها و دستاوردها:
- تأمین حقوق شهروندی و افزایش اعتماد عمومی
- افزایش سطح رضایت شهروندان(مردم)
- کاهش وقوع تخلفات اداری
- افزایش آگاهی شهروندان(مردم) از حقوق و تکالیف خود در برابر دستگاههای اجرایی
- بهبود سرمایۀ اجتماعی و جلب اعتماد عمومی به بخش دولتی
برنامۀ هشتم: ارتقاء پاسخگویی، شفافیت و مقابله با فساد در نظام اداری
پیامدها و دستاوردها:
- ارتقاء سلامت اداری و کنترل و کاهش فساد
- بهبود میزان پاسخگویی
- ارتقاء شفافیت در نظام اداری
- کاهش وقوع تخلفات اداری
- تقویت قانونگرایی و توسعۀ نظارت فراگیر بر دولت
- توسعۀ مشارکت مردم، نهادهای مدنی و رسانهها در مبازره با فساد
برنامۀ نهم: مدیریت بهرهوری در نظام اداری و اجرایی کشور
پیامدها و دستاوردها:
- بهبود بهرهوری در سطح دولت، نظام اداری و دستگاههای اجرایی
- منتطقیسازی نسبت قیمت تمامشده با کیفیت خدمات دولتی
- کاهش هزینههای دولت
- ارتقاء بهرهوری در واحدهای تولیدی و خدماتی(بنگاههای اقتصادی)
- تحقق یک سوم رشد اقتصادی، از محل ارتقاء بهرهوری
- افزایش بهرهوری نیروی کار بخش دولتی
برنامۀ دهم: نظارت و ارزیابی
پیامدها و دستاوردها:
- ارتقاء شاخص شفافیت و بهبود ادراک آحاد مردم از شفافیت نظام اداری
- ارتقاء سطح بهرهوری نظام اداری
- شناخت مستمر نسب به موانع و فرصتهای توسعۀ کشور
- استقرار نظام «نتیجهمحوری» در کنار «فرآیندمحوری» در مدیریت عملکرد بخش دولتی
- توسعۀ مشارکتمحوری در نظارت و ارزیابی
در نهایت نیز، سازمان اداری و استخدامی کشور موظف است که ضمن اعمال نتایج اقدامات در نظام ارزیابی عملکرد دستگاههای اجرایی ملی و استانی، گزارش اجرای این برنامه را همهساله به رییسجمهور و شورای عالی اداری ارائه کند که این ارائه، با برگزاری جشنوارۀ شهید رجایی صورت میگیرد.
هدف از برگزاری جشنوارۀ شهید رجایی این است که با شناسایی و تقدیر از افرادی که بهترین عملکرد را در سال گذشته داشتهاند، بتواند علاوهبر ادای دین به آنها، انگیزهای برای سایر کارکنان دولت و نهادهای عمومی (دستگاههای مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری) به وجود بیاورد تا بتواند موجب عملکرد بهتر آنها در سالهای آتی بشود.
جشنوارۀ شهید رجایی با تشکیل ۳ ستاد «مرکزی-دستگاهی-استانی» که بر اساس بخشنامۀ سازمان اداری و استخدامی کشور ابلاغ میشود، اقدام به بررسی نتایج ارزیابی عملکرد افراد و دستگاهها میکند و در نهایت با اهداء جوایزی به آنها، هر سال از برگزیدگان سال قبلی، تقدیر بهعمل میآورد.